Να γιατί είναι θησαυρός

Κοντά στους φίλους μας αισθανόμαστε ευχάριστα, η διάθεσή μας βελτιώνεται και οι στενοχώριες εξαφανίζονται μονομιάς. Οι κοινωνιολόγοι διακρίνουν τρεις κατηγορίες φίλων και πέντε στάδια εξέλιξης.
Ο Ζίγκμουντ Φρόιντ είχε πει ότι συναισθηματικά υγιής είναι εκείνος που μπορεί να δημιουργήσει μια σωστή ερωτική σχέση και να συνυπάρξει αρμονικά με άλλους ανθρώπους στο επαγγελματικό του περιβάλλον. Ο διαπρεπής Αυστριακός ψυχίατρος Άλφρεντ Άντλερ συμπλήρωσε ότι η κατάκτηση της ψυχικής υγείας προϋποθέτει ένα ακόμα στοιχείο: την ανάπτυξη της κοινωνικότητας, της ικανότητας να κάνουμε βαθιές και αληθινές φιλίες. Πιο απαραίτητοι κι από τα πλούτη ή την εξουσία, όπως έλεγε ο Αριστοτέλης, οι φίλοι είναι πηγή ζωής αλλά και διέξοδος ή καταφύγιο σε μια δύσκολη στιγμή. Πρόσφατες έρευνες απέδειξαν ότι η φιλία θεραπεύει το στρες και την κατάθλιψη, ευνοεί την ανάπτυξη των νοητικών λειτουργιών και μειώνει τα εμφράγματα. Για τα παιδιά αποτελεί βασικό στάδιο της ανάπτυξής τους και για τους ηλικιωμένους πηγή νεότητας. Ο Γκαίτε συμβούλευε να μην εξαπατούμε τους φίλους μας ακόμα κι αν εκείνοι μας εξαπάτησαν πρώτοι, ενώ ο Βίκτορ Ουγκό υποστήριζε ότι η φιλία μοιάζει με τα παλιά κιτρινισμένα βιβλία που η πάροδος του χρόνου τούς προσδίδει μεγαλύτερη αξία.

Τσάρκα και παρηγοριά

Η Αμερικανίδα κοινωνιολόγος Γιαν Γιάγκερ κατατάσσει τους φίλους σε τρεις κατηγορίες: τους περιστασιακούς, τους στενούς και τους κολλητούς. Οι πρώτοι είναι οι πιο συχνοί, εντοπίζονται κυρίως στο επαγγελματικό περιβάλλον και η σχέση μαζί τους δεν είναι δεσμευτική. Μ' αυτούς κουτσομπολεύουμε, πάμε βόλτες, μοιραζόμαστε την αγάπη μας για το ποδόσφαιρο. Δεν πειράζει που δε βρισκόμαστε συχνά, γι' αυτό και τα μυστικά που αποκαλύπτουμε είναι λίγα και ελάσσονος σημασίας. Αντίθετα, με τους στενούς μας φίλους βρίσκουμε παρηγοριά, μοιραζόμαστε μαζί τους τις βαθύτερες σκέψεις και τα συναισθήματά μας. Οι δεσμοί μιας τέτοιας φιλίας στηρίζονται στην εντιμότητα και στην αγάπη και μας επιτρέπουν σε κάθε περίσταση να είμαστε ο εαυτός μας. Μας δίνουν έναν ώμο για να κλάψουμε αλλά και να μοιραστούμε τις χαρές μας. Όσο για τους κολλητούς, είναι οι πιο στενοί από τους στενούς μας φίλους. Μαζί τους το συναισθηματικό δέσιμο είναι απόλυτο, το ίδιο και η αμοιβαία εμπιστοσύνη. Αν χρειαστεί τρέχουμε κοντά τους μέσα στα άγρια μεσάνυχτα ή γυρίζουμε άρον άρον από τις διακοπές μας. "Για να θεωρήσουμε κάποιον φίλο μας ως κολλητό, πρέπει να έχει φανεί συνεπής και έντιμος απέναντί μας για πολλά χρόνια" τονίζει ο ψυχολόγος Γιώργος Πιντέρης. Και συνεχίζει: "Η συνέπεια και η εντιμότητα οδηγούν στην εμπιστοσύνη, η οποία αποτελεί κολόνα κάθε υγιούς διαπροσωπικής σχέσης, άρα και της φιλίας". 

Βήμα προς βήμα

Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι προσωπικές σχέσεις διέρχονται από πέντε φάσεις: τη γνωριμία, τον πειραματισμό, την ενδυνάμωση, την αφομοίωση και την ένωση. Γνωριμία είναι η στιγμή κατά την οποία δύο άτομα συναντιούνται και ενστικτωδώς, με την πρώτη ματιά και τις πρώτες κουβέντες, αποφασίζουν αν θα συνεχίσουν μαζί ή όχι. Η ένωση αυτή είναι η φάση της μεγαλύτερης οικειότητας που, υπό ειδικές συνθήκες, αντιστοιχεί με τον έρωτα. Μέχρι η απλή γνωριμία φτάσει στην κορυφαία αυτή φάση και να γίνει πιο βαθιά, σε όλο το διάστημα που μεσολαβεί είτε σταθεροποιείται είτε σπάει τους δεσμούς φιλίας, είτε τους ενισχύει είτε τους γυρίζει σε προηγούμενη φάση.

Αγχολυτικοί

Σύμφωνα με τους ερευνητές, η ταχύτητα και ο τρόπος με τον οποίο περνάμε από το ένα στάδιο στο άλλο εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες που αφορούν κυρίως στο χαρακτήρα, στην ηλικία και στο φύλο. Στις πρώτες συναντήσεις ανάμεσα σε νεαρούς και ηλικιωμένους, οι τελευταίοι συνηθίζουν να αποκαλύπτουν πονεμένες πλευρές της ζωής τους, προκαλώντας δυσκολίες στην επικοινωνία με τους νεότερους. Πολλές μελέτες αποκάλυψαν ότι όποιος διαθέτει ένα δίκτυο στενών φίλων έχει μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής και επιβιώνει ευκολότερα σε περιπτώσεις καρκίνου ή καρδιακής προσβολής. Και όχι μόνο. Αντέχει καλύτερα στις θεραπείες, η διατροφή του είναι πιο ισορροπημένη, αντιδρά με λιγότερο άγχος στις δυσκολίες κι αντιμετωπίζει πιο πρόθυμα την κούραση. Ακόμα κι όταν πρέπει να κόψει το αλκοόλ, το κάπνισμα ή να κάνει δίαιτα τα καταφέρνει πιο εύκολα, πόσο μάλλον αν προσπαθεί να επιτύχει αυτούς τους στόχους μαζί με κάποιο φίλο του.

Πηγή ελπίδας

Αν ο ρόλος της φιλίας είναι σημαντικός για τους ενηλίκους, για την ψυχολογία των παιδιών είναι παραπάνω από ζωτικός. Έρευνα στις ΗΠΑ κατέδειξε ότι τα παιδιά που φτάνουν στο Δημοτικό χωρίς να έχουν αναπτύξει φιλικές σχέσεις με τους συνομηλίκους τους είναι λιγότερα πρόθυμα να μάθουν, δεν καταφέρνουν να συντονιστούν με την υπόλοιπη τάξη και η βαθμολογία τους είναι πιο χαμηλή. Μάλιστα ελλοχεύει ο κίνδυνος αυτά τα προβλήματα να συνεχιστούν στην εφηβεία και πέρα απ' αυτή, σημαδεύοντας ανεξίτηλα την ψυχή τους. Το φαινόμενο παρατηρείται ακόμα πιο έντονα στα άτομα με αναπηρίες. Χάρη σε μια φιλία οι άνθρωποι αυτοί μπορούν να ενσωματωθούν ευκολότερα στο κοινωνικό σύνολο και να βρουν ένα νόημα στη ζωή τους. Στην αντίθετη περίπτωση, συνήθως περιθωριοποιούνται και εγκαταλείπουν κάθε προσπάθεια να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή.

Διαφορά κουλτούρας

Η φιλία προσλαμβάνει διαφορετικό χαρακτήρα ανάλογα με τον πολιτισμό και τις ιδιαίτερες συνθήκες που πηγάζουν μέσα απ' αυτόν στις διάφορες κοινωνίες. Σε κάποιες περιοχές βαθιές φιλίες δημιουργούνται μέσα στους κόλπους της ίδιας της οικογένειας κι αυτοί που εμείς αποκαλούμε φίλους συνήθως ανήκουν στο εξωοικογενειακό περιβάλλον. Οι διαφοροποιήσεις στην έννοια της φιλίας δε σταματούν εδώ. "Στις δυτικές κοινωνίες, με προεξέχουσα περίπτωση τις ΗΠΑ, φίλοι είναι αυτοί που μοιράζονται τα ίδια ενδιαφέροντα. Αντίθετα, σε πιο παραδοσιακές κοινωνίες φίλος είναι αυτός που θα σου σταθεί όταν όλα πάνε στραβά" υπογραμμίζει ο κ. Πιντέρης. Και επισημαίνει: "Η Ελλάδα κλίνει ακόμα προς τις παραδοσιακές κοινωνίες. Ωστόσο τα τελευταία πενήντα χρόνια έχουμε μετατραπεί σε μια κοινωνία παραγωγής και κατανάλωσης κατά τα δυτικά πρότυπα, γεγονός που επαναπροσδιόρισε σε κάποιο βαθμό την έννοια της φιλίας". Στις ΗΠΑ οι νεαροί Αφροαμερικανοί, εξαιτίας της ιστορίας τους, θεωρούν φίλους όσους ανήκουν στην εθνική τους ομάδα με το σχολείο και τα κοινά ενδιαφέροντα έρχονται σε δεύτερη μοίρα. Σε κάθε περίπτωση οι φίλοι είναι μια προσωπική και ελεύθερη επιλογή, σε αντίθεση με τους συγγενείς και τους συναδέλφους. Έτσι, όπως λέει και το τραγούδι, "τους φίλους τους διαλέγουμε, γι' αυτό δεν τους παιδεύουμε"...