Σύρε ένα κομμάτι πάνω σε άλλο (ανταλλαγή)

Η γιορτή της μητέρας γιορτάζεται σε περισσότερες από 50 χώρες στον κόσμο. Ως είθισται, η Γιορτή της Μητέρας εορτάζεται την δεύτερη Κυριακή του Μαΐου, και φέτος πέφτει την Κυριακή 12 Μαΐου.

Η γιορτή της μητέρας στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα η γιορτή της μητέρας συνδέθηκε με την Υπαπαντή του Κυρίου, που είναι Δεσποτική και Θεομητορική εορτή της Ορθόδοξης Εκκλησίας και εορτάζεται στις 2 Φεβρουαρίου. Κατά την συγκεκριμένη ημέρα, η Εκκλησία μας τιμά την «προσφορά» του Ιησού στο Ναό από την μητέρα Του Μαρία και τον θετό Του πατέρα Ιωσήφ, σαράντα ημέρες μετά τη γέννησή Του, όπου ο γέροντας Συμεών και η γερόντισσα Άννα αναγνώρισαν στο πρόσωπο του βρέφους τον Μεσσία και προφήτευσαν σχετικά με το λυτρωτικό έργο Του.

Κάτι αντίστοιχο, συμβαίνει και σήμερα, καθώς όταν «σαραντίσει» το βρέφος, οι γονείς του το οδηγούν στην εκκλησία για το ευλογήσει ο ιερέας (Σαραντισμός).

Ο παράλληλος εορτασμός της μητέρας ξεκίνησε το 1929 με προφανή τον συμβολισμό. Όμως κατά την δεκαετία του 1960, ο εορτασμός ατόνησε και ενισχύθηκε η δυτικόφερτη συνήθεια εορτασμού της δεύτερης Κυριακής του Μαΐου.

Οι πρώτες αναφορές για την Γιορτή της Μητέρας και της μητρότητας ανάγονται στην αρχαία Ελλάδα. Η μητέρα Γη (Γαία) σύζυγος του Ουρανού είναι η προσωποποίηση της φύσης, που γεννά όλο τον κόσμο και λατρεύεται σαν η υπέρτατη θεότητα. Η λατρεία περνά στη συνέχεια στην κόρη της, Ρέα, σύζυγο και αδερφή του Κρόνου.

Η Ρέα λατρεύεται σαν η «Μητέρα των Θεών», καθώς φαίνεται να είναι η πρώτη, που γέννησε με τοκετό και ανάθρεψε τα παιδιά της με μητρικό γάλα. Οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν τιμές στη Ρέα κάθε άνοιξη, καθώς ήταν και θεά της γης και της γονιμότητας.

Η Γιορτή της Μητέρας θεωρείται ένας καλός λόγος για εκδηλώσεις ειλικρίνειας για την αγάπη και την εκτίμηση που τρέφουμε προς το πρόσωπο που μας έφερε στη ζωή. Ωστόσο, στην σύγχρονη εποχή, η συγκεκριμένη εορτή, έχει τις ρίζες της στον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο (1861- 1865), στην διάρκεια του οποίου οι ανθρώπινες απώλειες στις μάχες ξεπέρασαν τις 600.000, ενώ οι θάνατοι αμάχων ανήλθαν τις 500.000.

Ημέρα μνήμης και πένθους για τα παιδιά που χάθηκαν στον πόλεμο

Έτσι, η Ημέρα της Μητέρας ξεκίνησε ως ημέρα μνήμης και πένθους των γυναικών που είχαν χάσει τα παιδιά τους, και γενναίους στρατιώτες στον πόλεμο. Όταν η επέτειος άρχισε να εμπορευματοποιείται, η μεγαλύτερη υποστηρίκτρια της ιδέας, Anna Marie Jarvis εναντιώθηκε με όλα τα μέσα, καταλήγοντας να πεθάνει μόνη και χωρίς χρήματα σ’ ένα σανατόριο.

Η ιστορία ξεκίνησε τη δεκαετία του 1850, όταν με διοργανώτρια την μητέρα της Anna, μια εθελοντική ομάδα γυναικών από τη δυτική Βιρτζίνια πρωτοστατούσε για την καλυτέρευση των συνθηκών υγιεινής, την προσπάθεια μείωσης της παιδικής θνησιμότητας και τον περιορισμό μόλυνσης του γάλακτος, σύμφωνα με την ιστορικό του Wesleyan College, Katharine Antolini. Μέλημα των γυναικών ήταν παράλληλα η φροντίδα των τραυματισμένων στρατιωτών και από τα δύο μέτωπα του Αμερικανικού εμφυλίου

Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τον πόλεμο, η Jarvis και οι υπόλοιπες γυναίκες οργάνωναν πικνίκ «Φιλίας» και πραγματοποιούσαν συμβολικές εκδηλώσεις με σκοπό την ενεργό πολιτική δράση του γυναικείου πληθυσμού για την προώθηση της ειρήνης και τη συμφιλίωση των δύο πλευρών.

Με στόχο ακριβώς έναν ενεργό πολιτικό ρόλο από την πλευρά των γυναικών, πέρα από τη μητέρα της Anna που είχε συνθέσει «Ύμνο μάχης για τη Δημοκρατία» και είχε συντάξει τη Διακήρυξη για τη Γιορτή της Μητέρας, η συγκεκριμένη ημέρα καθιερώθηκε κυρίως, από την κόρη της, Anna. Η ίδια οργάνωσε τον πρώτο εορτασμό της Μέρας της Μητέρας το 1908 καθώς είχε επηρεαστεί έντονα από τον θάνατο της μητέρας της το 1905.

Στις 10 Μαΐου της ίδιας χρονιάς, είχαν προγραμματιστεί εκδηλώσεις στον τόπο όπου είχε γεννηθεί η Jarvis, στο Grafton της δυτικής Βιρτζίνια. Μια εκκλησία μάλιστα ανάμεσα στα μέρη που έγιναν οι εκδηλώσεις, τώρα έχει μετονομαστεί σε Διεθνή Βωμό της Ημέρας της Γυναίκας.

Μέσω των προσπαθειών της Jarvis, η Ημέρα της Μητέρας άρχισε να γιορτάζεται σε περισσότερες πόλεις μέχρι που ο 28ος πρόεδρος των ΗΠΑ, Woodrow Wilson το 1914 καθιέρωσε ως επίσημη ημέρα, την δεύτερη Κυριακή του Μαΐου.

Όλοι τσουγκρίζουμε κόκκινα αυγά το Πάσχα, αλλά λίγοι γνωρίζουν επακριβώς τον λόγο. Το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών το Πάσχα είναι ένα έθιμο με βαθιές ρίζες και συμβολισμούς, που συνδυάζει στοιχεία από την παγανιστική και χριστιανική.

Επίσης, το αυγό αποτελεί σύμβολο της γέννησης του κόσμου και του κύκλου της ζωής, δεν είναι λοιπόν περίεργο που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του πασχαλινού τραπεζιού, μιας και το Πάσχα -με την Ανάσταση του Χριστού- γιορτάζουμε τη νίκη της ζωής επί του θανάτου. Πλέον τα συναντάμε βαμμένα σε διάφορα χρώματα και με πολλά και ευφάνταστα σχέδια, ωστόσο παραδοσιακά βάφονται κόκκινα, ενώ η μέρα που γίνεται το βάψιμο τους είναι η Μεγάλη Πέμπτη.

Γιατί τσουγκρίζουμε κόκκινα αυγά το Πάσχα;

Το έθιμο με το τσούγκρισμα των αυγών ξεκίνησε αρχικά ως παιχνίδι στη βόρεια Αγγλία. Αυτός που είχε το πιο γερό αυγό και κατάφερνε να συντρίψει τους αντιπάλους του ήταν και ο νικητής.

Άλλη εκδοχή έχει ρίζες στο Βυζάντιο. Όπως το μικρό κλωσσόπουλο σπάει το κέλυφος του αυγού του κι έρχεται στη ζωή, βλέποντας το φως, έτσι αντίστοιχα, σπάζοντας το αυγό, κομματιάζεται ο θάνατος κι έρχεται το φως και η ζωή.

Πολλοί κρατούν και δεν τσουγκρίζουν το πρώτο αυγό που βάφεται, γιατί ανήκει στην Παναγία και δεν πρέπει να πειραχτεί. Κάποιοι το φυλούν όλο τον χρόνο στο εικονοστάσι τους, μέχρι την επόμενη Μ. Πέμπτη. Τότε το φυτεύουν στα χωράφια τους ή το κρεμούν στις μάντρες των ζώων, για να είναι γόνιμα.

Το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών αποτελεί ένα παραδοσιακό και σημαντικό έθιμο του Πάσχα, με πολυεπίπεδα συμβολισμούς που συνδέουν την παγανιστική και χριστιανική παράδοση.

Αν και η Κυριακή των Βαΐων είναι «μέσα» στη Σαρακοστή, την ημέρα αυτή η νηστεία «σταματά» και το παραδοσιακό φαγητό είναι ψάρι.

Αν και η Κυριακή των Βαΐων είναι «μέσα» στη Σαρακοστή, την ημέρα αυτή η νηστεία «σταματά» και το παραδοσιακό φαγητό είναι ψάρι.

«Βάγια, Βάγια των βαγιών, τρώνε ψάρι και κολιό, κι ως την άλλη Κυριακή με το κόκκινο αυγό!», όπως λέει κι ένα παιδικό τραγούδι.

Η Κυριακή των Βαΐων είναι η προηγούμενη από το εκείνη του Πάσχα. Μετά την Κυριακή των Βαΐων ή Κυριακή του Λαζάρου, αρχίζει η Μεγάλη Εβδομάδα, η Εβδομάδα των Παθών.

Τι γιορτάζουμε την Κυριακή των Βαΐων

Την Κυριακή των Βαΐων γιορτάζεται η πανηγυρική είσοδος του Ιησού στα Ιεροσόλυμα, όπου, κατά τα Ευαγγέλια, οι Ιουδαίοι τον υποδέχθηκαν κρατώντας βάγια (κλαδιά φοινίκων) και απλώνοντας στο έδαφος τα ρούχα τους ζητωκραύγαζαν «Ωσαννά, ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου».

Κατά τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού η Κυριακή των Βαΐων γιορταζόταν μαζί με την ανάσταση του Λαζάρου. Αργότερα η δεύτερη μετατέθηκε κατά μία ημέρα πριν, το λεγόμενο Σάββατο του Λαζάρου.

Τόσο για την Ορθόδοξη όσο και για την Καθολική Εκκλησία, η Κυριακή των Βαΐων σηματοδοτεί την αρχή των Αγίων Παθών.

Παρά το χαρμόσυνο χαρακτήρα της, αρχικά η κατάλυση ψαριών, λαδιού και κρασιού την ημέρα αυτή θεωρήθηκαν ασυμβίβαστα προς την ιερότητα της Μεγάλης Εβδομάδας και της ακολουθούμενης νηστείας, προσαρμόζοντας αυτή ανάλογα.

Πως γιόρταζαν την Κυριακή των Βαΐων

Στις πρώτες εκκλησίες, η Κυριακή των Βαΐων εορταζόταν με αναπαράσταση του γεγονότος.

Στους Αγίους Τόπους κατά τον 4ο αιώνα ο επίσκοπος ξεκινώντας με πομπή από το Όρος των Ελαιών έμπαινε στα Ιεροσόλυμα επί «πώλου όνου» περιστοιχιζόμενος από τον κλήρο, ενώ οι πιστοί προπορεύονταν κρατώντας κλάδους φοινίκων.

Στους βυζαντινούς χρόνους τελούνταν ο λεγόμενος «περίπατος του Αυτοκράτορα», όπου η πομπή ξεκινούσε από τα ανάκτορα στην οποία συμμετείχε ο αυτοκράτορας κρατώντας την εικόνα του Χριστού πλαισιωμένος από το ιερατείο, όπου και κατέληγε στην Αγία Σοφία. Της αυτοκρατορικής πομπής ηγούνταν ο λαμπαδάριος ο οποίος έψελνε «Εξέλθατε ἔθνη καὶ θεώσασθε σήμερον τὸν βασιλέα τῶν οὐρανῶν…».

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Βαλσαμώνα, στο τέλος της γιορτής ο μεν Αυτοκράτορας διένεμε ιδιόχειρα βάγια και σταυρούς, ο δε Πατριάρχης κεριά για τη Μεγάλη Εβδομάδα.

Το βυζαντινό έθιμο παρέλαβαν και τηρούσαν με ευλάβεια και οι Τσάροι της Ρωσίας, τους οποίους ακολουθούσε ο κλήρος ξεκινώντας από το Κρεμλίνο και καταλήγοντας στο μητροπολιτικό ναό.

Στην Ελλάδα αντ’ αυτών διατηρείται μόνο η διανομή των βαγιών από τους ιερείς.

Κατά το Μεσαίωνα στη Δυτική Εκκλησία υπήρξε ένα περίεργο έθιμο όπου μέσα στην εκκλησία περιέφεραν ένα γαϊδούρι, επί του οποίου φερόταν ομοίωμα του Χριστού.

Αναφορικά με τη νηστεία της ημέρας αυτής υπάρχει μια διαφοροποίηση στο αν μπορεί κάποιος να φάει ψάρι ή όχι.

Η γνώμη του Θεόδωρου του Στουδίτη είναι ότι την Κυριακή των Βαΐων «τρώγεται ψάρι», επειδή θεωρείται Δεσποτική εορτή.

Για τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη μόνο μία ημέρα της Μεγάλης Σαρακοστής τρώγεται ψάρι δηλαδή, την ημέρα του Ευαγγελισμού.

Είναι χαρακτηριστική η θέση των Aποστολικών Διαταγών όταν λένε:

«Μετά από αυτές (δηλαδή τις εορτές των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων), να τηρείται τη νηστεία της Τεσσαρακοστής, η οποία περιλαμβάνει ανάμνηση της ζωής του Κυρίου και της νομοθεσίας. Να κρατιέται αυτή η νηστεία πριν από το Πάσχα, αρχίζοντας από τη Δευτέρα και συμπληρούμενη την Παρασκευή.

Μετά από αυτές αφού σταματήσετε τη νηστεία, να αρχίζετε την αγία εβδομάδα του Πάσχα, νηστεύοντες κατ’ αυτήν όλοι με φόβο…».

Είναι ενδεικτικοί οι όροι «αφού σταματήσετε τη νηστεία» και «να αρχίζετε», οι οποίες δείχνουν ότι μια νηστεία τελειώνει και μία άλλη αρχίζει.

Αυτή που τελειώνει είναι η νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής και αυτή που αρχίζει είναι η νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδας.

Άρα η Κυριακή των Βαΐων βρίσκεται ανεξάρτητα ανάμεσα σε δύο νηστείες.

Σε λίγες ώρες έρχεται η Πρωταπριλιά (1 Απριλίου 2024), οπότε θα πρέπει να είστε προσεχτικοί σε όσα ακούτε από τα κοντινά σας πρόσωπα, αλλά και τους συναδέλφους σας στο γραφείο. Κατά την συγκεκριμένη ημέρα, αναβιώνει το παραδοσιακό έθιμο, αφού οι περισσότεροι πολίτες είτε λένε ευφάνταστα ψέματα, είτε σκαρφίζονται αστείες φάρσες, επιδιώκοντας να «κοροϊδέψουν» αγαπημένα τους πρόσωπα.

Τα ψέματα της Πρωταπριλιάς είναι ένα έθιμο που έλκει την καταγωγή του από την Ευρώπη. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές σχετικά με τον τόπο και τον χρόνο που γεννήθηκε το συγκεκριμένο έθιμο.

Οι επικρατέστερες εκδοχές, όμως, είναι οι ακόλουθες:

Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, το έθιμο ξεκίνησε από τους Κέλτες. Λαός της βορειοδυτικής Ευρώπης, οι Κέλτες, ήταν δεινοί ψαράδες. Η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε την 1η Απριλίου. Την συγκεκριμένη, όμως, εποχή του χρόνου, οι συνθήκες δεν ήταν ευνοϊκές, συνεπώς, η «ψαριά» δεν ήταν καθόλου ικανοποιητική. 

Προκειμένου, ωστόσο, οι ψαράδες να μην γυρίσουν στα σπίτια τους ντροπιασμένοι, έλεγαν ψέματα σχετικά με το πόσο μεγάλα ψάρια είχαν πιάσει. Αυτή η συνήθεια έγινε, με το πέρασμα του χρόνου, έθιμο.

Η δεύτερη εκδοχή, που θεωρείται και πιο βάσιμη ιστορικά, θέλει γενέτειρα του εθίμου τη Γαλλία του 16ου αιώνα. Μέχρι το 1564 η Πρωτοχρονιά των Γάλλων ήταν η 1η Απριλίου. Τη χρονιά αυτή όμως, και επί βασιλείας Καρόλου του 9ου, αυτό άλλαξε και Πρωτοχρονιά θεωρούταν πλέον η 1η Ιανουαρίου. Στην αρχή αυτό δεν το δέχτηκαν όλοι οι πολίτες. Όσοι πολίτες αντιδρούσαν, συνέχιζαν να γιορτάζουν, την παλαιά πλέον, Πρωτοχρονιά τους (1η Απριλίου), ενώ οι υπόλοιποι τους έστελναν πρωτοχρονιάτικα δώρα για να τους κοροϊδέψουν. Το πείραγμα αυτό μετατράπηκε με τον καιρό σε έθιμο.

Το εν λόγω έθιμο ήρθε και στην χώρα μας, όμως, διαφοροποιήθηκε σ’ ένα βαθμό. Η βασική ιδέα, βέβαια, παρέμεινε ίδια. Λέμε καλοπροαίρετα ψέματα με σκοπό να ξεγελάσουμε το «θύμα» μας. Σε κάποιες περιοχές, θεωρούν ότι όποιος καταφέρει να ξεγελάσει τον άλλο, θα έχει την τύχη με το μέρος του όλη την υπόλοιπη χρονιά.

Σε μερικές άλλες, επίσης, πιστεύουν ότι ο «θύτης» θα έχει καλή σοδειά στις καλλιέργειες του. Όσο για το «θύμα», πιστεύεται ότι, σε αντίθεση με τον «θύτη», θα έχει γρουσουζιά τον υπόλοιπο χρόνο και πιθανότατα αν είναι παντρεμένος, θα χηρέψει γρήγορα.

Στη Θράκη το βρόχινο νερό της Πρωταπριλιάς θεωρείται θεραπευτικό και γι’ αυτό το μαζεύουν σε μπουκάλι και πίνει απ’ αυτό ο άρρωστος.

Στην Κομοτηνή, την παλιά Γκιουμουλτζίνα, λέγανε πως την Πρωταπριλιά το είχαν σε καλό να γελούν, «για να γίνουν τα κουκούλια τους»,όταν, βέβαια, είχαν σηροτροφία (εκτροφή μεταξοσκωλήκων).

Στην Τζαντώ της Ανατολικής Θράκης, είχανε σε καλό να «γελάσουν» τον άλλον, για να κάνουν τα δέντρα καρπό μα εκείνος που ξεγελιόταν, το είχε σε κακό όλο το χρόνο, θα ήτανε γελασμένος, κι αν ήταν παντρεμένος, θα χήρευέ.

Τέλος, στην Άνδρο συνηθίζουν να λένε ψέματα την 1η του Μάρτη κι όχι την Πρωταπριλιά.