Όταν στις αρχές της δεκαετίας του 1970 ο Γερμανός ιολόγος Χάραλντ τσουρ Χάουζεν εξέφρασε την υποψία ότι ο δεύτερος πιο διαδεδομένος καρκίνος μεταξύ των γυναικών, εκείνος του τραχήλου της μήτρας, ήταν αποτέλεσμα ενός ιού, οι αντιδράσεις της επιστημονικής κοινότητας ήταν δύο: στην καλύτερη περίπτωση σκεπτικισμός και στη χειρότερη χλεύη. Άλλωστε ήταν η εποχή κατά την οποία η επιστημονική κοινότητα έκανε τα πρώτα δειλά βήματά της στον κόσμο των γονιδίων και όλοι είχαν πειστεί ότι εκεί έπρεπε να στρέψουν την προσοχή τους. Ο Χάουζεν όμως, όπως και κάθε οραματιστής που πιστεύει στο δίκαιο των απόψεών του, δεν πτοήθηκε και συνέχισε τις έρευνές του. Ένας μοναχικός και επίπονος δρόμος με μεγαλειώδη όμως προορισμό. Ας τον ακολουθήσουμε.
Στην κατεστραμμένη Γερμανία. Γεννημένος στις 11 Μαρτίου του 1936, ο Χάουζεν ήταν ένας από εκείνους τους Γερμανούς που είδε σε παιδική ηλικία τη χώρα του να ισοπεδώνεται από άκρη σ’ άκρη στο τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Παρά τη φυσική ροπή του προς τη γνώση και την εξερεύνηση της φύσης, ο Χάουζεν αντιμετώπισε αρκετές μαθησιακές δυσκολίες, καθώς, όσο απίστευτο και αν φαίνεται, στα πρώτα σχολικά χρόνια του, το εκπαιδευτικό σύστημα της Γερμανίας ήταν τριτοκοσμικού επιπέδου: τα περισσότερα σχολεία είχαν ισοπεδωθεί, οι διασωθέντες από τον πόλεμο εκπαιδευτικοί δεν επαρκούσαν για όλα τα παιδιά και τα μαθήματα διακόπτονταν για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Όταν πλέον η κατάσταση ομαλοποιήθηκε, ο νεαρός Χάραλντ ήταν πλέον σε ηλικία Γυμνασίου, το οποίο και τελείωσε χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα. Στην ηλικία των 18 ετών αμφιταλαντεύτηκε σχετικά με τις σπουδές που θα έπρεπε να ακολουθήσει. Ιατρική ή βιολογία; Τελικά επέλεξε και τα δύο ταυτόχρονα. Τουλάχιστον για το πρώτο έτος των σπουδών του, οπότε και κατάλαβε ότι θα έπρεπε να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στην ιατρική, αν ήθελε κάποια στιγμή να αποφοιτήσει. Πράγμα που έγινε το 1960, όταν ο Χάραλντ τσουρ Χάουζεν απέκτησε πτυχίο ιατρικής από το Πανεπιστήμιο του Ντίσελντορφ.
Οι πρώτες υποψίες. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 ο Χάουζεν βρέθηκε στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού και συγκεκριμένα στο Παιδιατρικό Νοσοκομείο της Φιλαδέλφειας, το καλύτερο παιδιατρικό νοσοκομείο των ΗΠΑ. Εκεί συνεργάστηκε με το διάσημο ζεύγος ιολόγων Βέρνερ και Γερτρούδη Χένλε, συνεισφέροντας σε μια ανακάλυψη ορόσημο για την ιατρική. Συγκεκριμένα, οι τρεις τους ανακάλυψαν ότι ο ιός Έπσταϊν-Μπαρ μπορούσε να μεταμορφώσει υγιή κύτταρα σε καρκινικά. Ήταν η πρώτη σαφής ένδειξη ότι η δράση των ιών δεν περιοριζόταν σε απλές εποχικές ασθένειες αλλά πιθανόν να ευθυνόταν και για πολύ σοβαρότερα προβλήματα υγείας. Το 1969 ο Χάουζεν επέστρεψε στη Γερμανία ως επικεφαλής δικής του ερευνητικής ομάδας, η οποία συστάθηκε στο νεοϊδρυθέν Ινστιτούτο Βιολογίας του Πανεπιστημίου του Βίρτσμπουργκ. Εκεί αφοσιώθηκε αποκλειστικά στη μελέτη του ιού Έπσταϊν-Μπαρ και στις καρκινικές ιδιότητές του. Απόφαση που θα άνοιγε το δρόμο για μια ακόμα μεγαλύτερη ανακάλυψη.
«Πρέπει να οφείλεται σε ιό...». Το 1972 ο Χάραλντ τσουρ Χάουζεν τέθηκε επικεφαλής του Ινστιτούτου Κλινικής Ιολογίας της Νυρεμβέργης. Ταυτόχρονα έστρεψε την προσοχή του στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας και την πιθανή συσχέτισή του με ιογενείς παράγοντες. Μέχρι τότε υπήρχαν υποψίες ότι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είχε σχέση με μια μορφή έρπητα, τον HSV-2. Ο Χάουζεν, έχοντας την κατάλληλη εμπειρία από την ανάλυση του DNA του ιού Έπσταϊν-Μπαρ, τον οποίο εντόπιζε σε καρκινικούς όγκους, προσπάθησε να κάνει το ίδιο και με τον HSV-2. Συγκεκριμένα, πήρε δείγματα ιστών από καρκινικούς όγκους του τραχήλου της μήτρας διάφορων ασθενών και προσπάθησε να εντοπίσει το DNA του HSV-2, ενδεχόμενο που θα συνέδεε άμεσα τον συγκεκριμένο έρπητα με την ασθένεια. Όλες όμως οι προσπάθειές του στέφθηκαν από παταγώδη... αποτυχία.
«...αλλά σε ποιον ιό;». Στο σημείο αυτό ο Χάουζεν δεν απογοητεύτηκε. Συνδύασε πολλές ιατρικές αναφορές οι οποίες έκαναν λόγο για μετεξέλιξη όζων στα γεννητικά όργανα σε κακοήθεις όγκους, με τη γενεσιουργό αιτία αυτών των αρχικά καλοήθων όζων. Ήταν ο HPV. Το 1976 ανακοίνωσε τις υποψίες του, ωστόσο οι συνάδελφοί του υπήρξαν ιδιαίτερα επιφυλακτικοί, στην καλύτερη των περιπτώσεων. Η αλήθεια όμως είναι ότι αυτή η επιφυλακτικότητα ήταν εν πολλοίς δικαιολογημένη. Αφενός ο Χάουζεν δεν είχε αποδείξει πέραν πάσης αμφιβολίας τους ισχυρισμούς του –ελλείψει των απαραίτητων τεχνολογικών εργαλείων–, αφετέρου εκείνη την εποχή οι περισσότεροι επιστήμονες έριχναν, ορθώς, το βλέμμα τους στη γενετική προέλευση του καρκίνου. Τελικά το 1983 ο Χάουζεν και οι συνεργάτες του μπόρεσαννα απομονώσουν το DNA του τύπου 16 του HPV σε καρκινικούς όγκους, ενώ το 1984 ακολούθησε ο τύπος 18. Μέχρι σήμερα έχουν πλέον εντοπιστεί πάνω από 100 διαφορετικοί τύποι του HPV. Το αποτέλεσμα των ερευνών του Χάουζεν είναι εκπληκτικό. Όχι μόνο έστρεψε την προσοχή μας στον επικίνδυνο κόσμο των ιών, αλλά χάρη στην ανακάλυψή του έγινε εφικτή το 2006 η παρασκευή του εμβολίου κατά του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Με άλλα λόγια, για πρώτη φορά στην ιστορία η ανθρωπότητα έχει στα χέρια όχι απλώς ένα φάρμακο κατά του καρκίνου, αλλά ένα εμβόλιο το οποίο προλαμβάνει την ίδια τη νόσο. Ο Χάραλντ τσουρ Χάουζεν βραβεύτηκε το 2008 με το Νομπέλ Ιατρικής και Φυσιολογίας.
Γ. Π.