Τα βλαστοκύτταρα της ζωής

Η φύλαξη των βλαστοκυττάρων του νεογέννητου είναι μια πρακτική στην οποία καταφεύγουν ολοένα και περισσότεροι γονείς, πιστεύοντας ότι έτσι διασφαλίζουν τη μελλοντική υγεία του παιδιού τους. Η αλήθεια είναι ότι γύρω από το ζήτημα των βλαστοκυττάρων υπάρχουν πολλά ερωτήματα, τα οποία θέσαμε στον κατεξοχήν ειδικό για να τα απαντήσει. Το ρόλο αυτό ανέλαβε ο κορυφαίος καθηγητής Γενετικής κ. Σταματογιαννόπουλος, ο οποίος έχει διατελέσει πρόεδρος της Αμερικανικής Αιματολογικής Εταιρείας. Επίσης, ήταν ιδρυτής και πρόεδρος της Αμερικανικής Εταιρείας Γονιδιακής Θεραπείας και μέλος της Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών της Αμερικής.

Όλοι πλέον ακούμε και διαβάζουμε για τα βλαστοκύτταρα. Παρ' όλα αυτά, επικρατούν πολλές παρανοήσεις για το τι είναι αυτά τα κύτταρα. Μπορείτε να μας εξηγήσετε;

Ο όρος βλαστοκύτταρα σημαίνει κύτταρα που έχουν βλαστικές ιδιότητες. Aφορά τα κύτταρα που απαρτίζουν ένα έμβρυο ολίγων ημερών. Αυτά τα κύτταρα μπορούν να μας δώσουν όλους τους ιστούς και τα όργανα του σώματος. Δεν υπάρχουν τέτοια κύτταρα στο αίμα του ομφάλιου λώρου. Είναι γεγονός ότι υπάρχει αυτή η παρανόηση. Έχει δημιουργηθεί, δηλαδή, η εντύπωση ότι τα κύτταρα του ομφάλιου λώρου είναι πολυδύναμα κύτταρα που μπορούν να δημιουργήσουν τα πάντα, όπως καρδιά, νεφρά, συκώτι.

Εάν τα κύτταρα του ομφάλιου λώρου δεν θεωρούνται βλαστοκύτταρα, τότε σε ποια κατηγορία ανήκουν;

Μέσα στο αίμα του ομφάλιου λώρου υπάρχουν ορισμένα κύτταρα που ονομάζονται προγονικά κύτταρα του αίματος, τα οποία θα δώσουν την ερυθρά σειρά του αίματος (ερυθροκύτταρα), τα λευκοκύτταρα και τα λεμφοκύτταρα. Επίσης, υπάρχει και μια μικρή αναλογία κυττάρων που ονομάζονται αρχέγονα κύτταρα του αιμοποιητικού συστήματος. Τα τελευταία χρησιμοποιούνται στις μεταμοσχεύσεις του μυελού των οστών σε πάσχοντες από λευχαιμία.

Είναι διαφορετικά, λοιπόν, τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα και τα κύτταρα από το αίμα του ομφάλιου λώρου. Ποιες δυνατότητες έχουν τα εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα;

Είναι πολυδύναμα. Μπορεί να τα χρησιμοποιήσει κανείς για να φτιάξει αίμα, νευρικό ιστό, πάγκρεας… Σήμερα, στο εργαστήριο γίνονται τέτοια πειράματα με εγκεκριμένες σειρές εμβρυϊκών κυττάρων από έμβρυα της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Τελευταία, ιάπωνες ερευνητές πέτυχαν κάτι που ήταν στο μυαλό των ερευνητών εδώ και πολλά χρόνια: Να πάρουν ένα κύτταρο που δεν είναι εμβρυϊκό βλαστοκύτταρο (π.χ. ένα κύτταρο δέρματος) και να το μετατρέψουν σε εμβρυϊκό βλαστοκύτταρο.

Πιστεύετε ότι μελλοντικά η πρόοδος στα βλαστοκύτταρα θα βασίζεται σε απλά κύτταρα, π.χ. του δέρματος, που θα μετατρέπονται σε βλαστοκύτταρα;

Ακριβώς. Αυτή είναι η τάση της έρευνας σήμερα. Το επόμενο βήμα που έγινε από ερευνητές της Βοστόνης και της Αλαμπάμα είναι ότι πήραν κύτταρα του δέρματος από ένα ποντίκι με δρεπανοκυτταρική αναιμία και με τις κατάλληλες τεχνικές τα μετέτρεψαν σε αρχέγονα κύτταρα (induced pluripotent stem cells). Σ' αυτά τα IPS κύτταρα αντικατέστησαν τα δρεπανοκυτταρικά γονίδια με φυσιολογικά. Αυτά τα «διορθωμένα» υγιή IPS κύτταρα τα μετέτρεψαν σε αιμοποιητικά, τα εισήγαγαν στο ποντίκι και θεράπευσαν τη δρεπανοκυτταρική αναιμία. Αυτό είναι το μοντέλο σήμερα. Εκατοντάδες εργαστήρια ανά τον κόσμο, καθώς και το δικό μας εργαστήριο στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον, προσπαθούν κάτι παρόμοιο με ανθρώπινα κύτταρα του δέρματος. Εμείς πειραματιζόμαστε με το δέρμα των θαλασσαιμικών ασθενών με σκοπό τη δημιουργία υγιών αιμοποιητικών κυττάρων που θα θεραπεύσουν τη μεσογειακή αναιμία των ασθενών.

Πότε εκτιμάτε ότι θα μπορούσε να εφαρμοστεί στην ιατρική πράξη κάτι τέτοιο;

Είναι τρομερά δύσκολο να γίνουν εκτιμήσεις στην ιατρική. Είναι θέμα τεχνολογίας. Ακόμη και πριν από 5-6 χρόνια δεν θα προέβλεπα ότι θα μπορούσαμε να φτιάξουμε IPS κύτταρα. Αν τα πράγματα κυλήσουν ομαλά, υποθέτω ότι θα χρειαστούν 15 χρόνια. Είναι τεράστιο το ερευνητικό ενδιαφέρον στα IPS κύτταρα.

Να σας γυρίσω λίγο πίσω στις ιδιωτικές και δημόσιες τράπεζες φύλαξης των βλαστοκυττάρων. Σε τι ακριβώς διαφέρουν;

Ας αρχίσουμε από τις δημόσιες τράπεζες. Αν υποθέσουμε ότι το παιδί μου πάθει λευχαιμία, θα χρειαστεί ένα δότη για να γίνει μεταμόσχευση μυελού των οστών. Παλιά ερευνούσαμε τις οικογένειες για ένα συμβατό δότη. Πριν από περίπου 30 χρόνια, όταν άρχισε να γίνεται κατανοητό ότι η μεταμόσχευση μυελού των οστών έχει θεραπευτικά αποτελέσματα, δημιουργήθηκε ένα παγκόσμιο δίκτυο δοτών μυελού των οστών. Το 1989 ένας ερευνητής απέδειξε ότι το αίμα του ομφάλιου λώρου περιέχει αρχέγονα κύτταρα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη μεταμόσχευση μυελού των οστών. Έτσι ξεκίνησαν οι πρώτες δημόσιες τράπεζες ομφαλοπλακουντιακού αίματος για αλλογενείς μεταμοσχεύσεις (ο δότης είναι άλλος από το λήπτη). Η πρώτη και μεγαλύτερη δημόσια τράπεζα έγινε στη Νέα Υόρκη.

Πόσες μεταμοσχεύσεις από μονάδες αίματος που φυλάσσονται σε δημόσιες τράπεζες έχουν γίνει μέχρι σήμερα;

Πάνω από τριάντα χιλιάδες μεταμοσχεύσεις έχουν γίνει με ομφαλοπλακουντιακά μοσχεύματα έως σήμερα διεθνώς. Η πιο συχνή χρήση είναι για την αντιμετώπιση της λευχαιμίας.

Στην ιδιωτική τράπεζα;

Εκεί τα κύτταρα του ομφάλιου λώρου φυλάσσονται μόνο για το δότη. Δηλαδή, το αίμα του ομφάλιου λώρου του παιδιού φυλάσσεται, ώστε αν τυχόν το παιδί το χρειαστεί στο μέλλον, να του φανεί χρήσιμο. Ωστόσο, για την περίπτωση της παιδικής λευχαιμίας αντενδείκνυται η χρήση του αίματος του ιδίου του ασθενούς για 2 λόγους: Ο ένας είναι ότι έχει αποδειχθεί ότι αν τυχόν το παιδί πάθει λευχαιμία, ακόμη και στον ομφάλιο λώρο του υπάρχουν κύτταρα που περιέχουν τη γενετική ανωμαλία. Ο άλλος λόγος είναι ότι τα κύτταρα που χορηγούνται από άλλο δότη (αλλογενής μεταμόσχευση) έχουν αντιλευχαιμική δράση, κάτι που δεν ισχύει για τα δικά του. Κατά συνέπεια, αν ένα παιδί νοσήσει από λευχαιμία, το καλύτερο γι' αυτό είναι να του δοθούν αλλογενή κύτταρα από μόσχευμα δημόσιας τράπεζας και όχι τα δικά του.

Τι κερδίζει ένας γονιός επιλέγοντας τη δημόσια ή την ιδιωτική τράπεζα φύλαξης των κυττάρων του ομφάλιου λώρου;

Στις δημόσιες τράπεζες ομφαλοπλακουντιακού αίματος οι γονείς ουσιαστικά κάνουν δωρεά οργάνου. Δωρίζουν το αίμα από τον ομφάλιο λώρο του νεογέννητου μωρού τους με σκοπό τα κύτταρά του να δοθούν για μεταμόσχευση σε όποιον ασθενή το έχει ανάγκη (εφόσον είναι ιστοσυμβατός). Ταυτόχρονα όμως και ο δωρητής έχει δικαίωμα να αποταθεί στη δημόσια τράπεζα. Στις ιδιωτικές τράπεζες, η φύλαξη του αίματος είναι προσωπική. Προορίζεται για χρήση από τον ίδιο το δότη ή την άμεση οικογένειά του.
www.vita.gr