η καταγωγή του θεάτρου σκιών διεκδικούν πολλές χώρες, ανάμεσά τους, η Ελλάδα, η Τουρκία, η Αίγυπτος, η Κίνα και άλλες.

Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι το θέατρο σκιών είναι ασιατικής προελεύσεως κι από εκεί μεταδόθηκε στην Ινδία και μετέπειτα στην Ευρώπη.

Τα πρώτα ιστορικά στοιχεία που έχουμε για την ύπαρξή του είναι η αναφορά του σε μια κινέζικη εγκυκλοπαίδεια του 1000 μ.χ. Πιστεύεται ‚πως η γέννησή του οφείλεται στο απλό γεγονός ότι οι Κινέζοι κάλυπταν τα παράθυρα τους με χαρτί. Το βράδυ καθώς το εσωτερικό του σπιτιού φωτιζόταν οι σκιές των ενοίκων προσέφεραν ένα ονειρικό θέαμα στους περαστικούς. Το κινέζικο θέατρο σκιών είχε θρησκευτικό χαρακτήρα και οι φιγούρες του είναι δείγματα μεγάλης τέχνης.

Ο κινέζικος θρύλος λέει, πως ο θάνατος της ευνοούμενης του αυτοκράτορα Γιου Ντι τον 2° π.χ. αιώνα προκάλεσε μεγάλη θλίψη σε όλη την αυλή και πως χάρη στην εφεύρεση του θεάτρου σκιών, ο αυτοκράτορας ξαναβρήκε την παρουσία της αγαπημένης του που είχε χαθεί.

Η τουρκική παράδοση λέει πως ο Καραγκιόζης ήταν χτίστης
κι επειδή με τα αστεία του καθυστερούσε τους εργάτες στην
κατασκευή του τζαμιού, τον σκότωσε ο σουλτάνος Οχράν
(1326 — 1359). Ο Χατζηαβάτης, που ήταν ο εργολάβος του
έργου, για να διασκεδάσει τον στεναχωρημένο σουλτάνο έφτιαξε
έναν χαρτονένιο Καραγκιόζη και τον ζωντάνεψε πίσω από ένα
φωτισμένο πανί. Τόσο ευχαριστήθηκε ο σουλτάνος που έδωσε άδεια στον Χατζηαβάτη να παίζει τις ιστορίες του Καραγκιόζη όπου ήθελε και έφτιαξε ένα ωραίο μνημείο στην Προύσα όπου τον ενταφίασε με μεγάλες τιμές.

Μια άλλη ακόμα παράδοση λέει πως ο Καραγκιόζης ήταν ταχυδρόμος του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου και ο Χατζηαβάτης ταχυδρόμος του σουλτάνου Αλαϊντίν.

Ο Τούρκος θεατρολόγος Μεντίν Αντ, τοποθετεί την πρώτη παράσταση Καραγκιόζη στην Αίγυπτο. Εκεί είδαν οι Τούρκοι για πρώτη φορά Καραγκιόζη, το 1517 και αποφάσισαν να τον εισαγάγουν και να τον βαπτίσουν συμπατριώτη τους. Με την τεράστια οικονομική του δύναμη ο σουλτάνος έφερε στην Κωνσταντινούπολη τους διασημότερους Αιγύπτιους καραγκιοζοπαίχτες. Στην ίδια πόλη έμενε μια πανσπερμία λαών, θρησκειών και εθνοτήτων, από Έλληνες και Εβραίους μέχρι Αρμένηδες και Σλάβους. Στην αρχή είχε θρησκευτικό χαρακτήρα και τα θέματά του ήταν ηθικοδιδακτικά.

Τον 16ο αιώνα είναι πλατιά διαδεδομένο στην Οθωμανική αυτοκρατορία κι αποτελεί τη μόνη θεατρική λύση αφού η μουσουλμανική θρησκεία απαγορεύει το θέατρο με ανθρώπους ή και την απλή ανθρώπινη αναπαράσταση. Το κοινό του αποτελείται αποκλειστικά από άντρες εκτός από τις περιπτώσεις που η παράσταση γίνεται σε σπίτι όπου επιτρέπεται η παρακολούθηση και στις γυναίκες. Ο τούρκικος Καραγκιόζης ήταν βωμολόχος. Πιστεύεται ότι διέθεται ένα τεράστιο φαλλό που οι Έλληνες αντικατέστησαν με το μακρύ του χέρι για λόγους ευπρέπειας.

Υπάρχει ένας θρύλος σύμφωνα με τον οποίο, ένας Έλληνας Υδραίος στην καταγωγή, ο Γ. Μαυρομάτης έφτασε στην Τουρκία από την Κίνα με το θέατρο σκιών του. Εγκαταστάθηκε στην Πόλη κι έδωσε το όνομά του (μεταφρασμένο στα τούρκικα) στον ήρωα του θεάτρου του. Πληροφορίες αναφέρουν ότι είχε βοηθό του τον Γιάννη Μπράχαλη που έφερε τον Καραγκιόζη στην Ελλάδα.

Ο Κ. Μπίρης στην μελέτη που δημοσίευσε στην Ν. Εστία το έτος 1952 σημειώνει πως το θέατρο σκιών στους Άραβες παρουσιάζεται ως μυστηριακό θέατρο που το περιεχόμενο του συμβόλιζε την δημιουργία του κόσμου.

Ως αρχαιότερα και πιο σημαντικά από τα μυστήρια θεωρούνται τα Ελευσίνια, στα οποία μάλιστα το κυριότερο της μυσταγωγικής τελετής ήταν «τα δεικνύμενα, δρώμενα και θεώμενα» με εντυπωσιακή εναλλαγή φωτός και σκότους. Είχαν μυστήρια στις θρησκείες τους και οι λαοί της ανατολής. Η εμφάνιση όμως η αναβίωση των μυστηριακών θρησκειών στις χώρες τους σχετίζεται με την εξάπλωση σε αυτούς του ελληνιστικού πολιτισμού κατά τους χρόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδόχων του.

Το μυστηριακό θέατρο των σκιών που βρίσκουμε στους Άραβες δεν μπορεί να είναι παρά το απομεινάρι της λατρείας των μυστηριακών θρησκειών που είχαν ακμάσει στην ανατολή κατά τους ελληνιστικούς χρόνους

Και όχι μόνο πρέπει να αποδώσουμε την καταγωγή του στους Έλληνες αλλά μπορούμε να διατυπώσουμε την υπόθεση ότι η τεχνική του θεάτρου των σκιών ανάγεται στα Ελευσίνια μυστήρια αν προσέξουμε ότι τα χαρακτηριστικά της ταιριάζουν απόλυτα με τις λιγοστές πληροφορίες που έχουμε για την κυριότερη τελετουργία τους. Αν προσέξουμε δηλαδή ότι υπάρχει σε αυτήν η εναλλαγή φωτός και σκότους και μπορεί ο μύστης αθέατος ο ίδιος πίσω από το πάνινο προπέτασμα που φωτίζεται από μέσα με μια σειρά από λυχνάρια, να εμφανίζει πάνω σε αυτά σκιές ανθρώπων, θεών και τεράτων και να κατευθύνει τα δεικνυόμενα, τα δρώμενα και τα λεγόμενα.