Στη λεωφόρο «Θεσσαλονίκης» (Selanik) στο χωριό Κεμέρμπουργκαζ, 20 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Κωνσταντινούπολης, συναντιέται η ιστορία χιλιάδων ανθρώπων που αναγκάστηκαν να αφήσουν υποχρεωτικά τον τόπο τον οποίο γνώριζαν ως πατρίδα τους με την ανταλλαγή των πληθυσμών που επέβαλε η Συνθήκη της Λοζάνης το 1923. Η ιστορία αυτής της διαδικασίας που άφησε πληγές στους «ανταλλάξιμους», Έλληνες και Τούρκους, γράφεται ακόμη με τους απογόνους των προσφύγων να επιστρέφουν στα χωριά των προγόνων τους για να ανακαλέσουν μνήμες και να αναζητήσουν τα «σημάδια» που άφησαν πίσω οι ρίζες τους.
Από το 1999, οι κάτοικοι του Κεμέρμπουργκαζ, άρχισαν να επισκέπτονται τα χωριά που άφησαν οι παππούδες και οι γιαγιάδες τους στην περιοχή της Βόρειας Ελλάδας. Είχαν ήδη προηγηθεί επισκέψεις απογόνων των Ελλήνων που ζούσαν στο χωριό το οποίο μέχρι το 1923 ονομαζόταν Πύργος. Ένα αμιγώς ελληνόφωνο κεφαλοχώρι, το μεγαλύτερο της επαρχίας Δέρκων με πάνω από 4.000 κατοίκους στις αρχές του 19ου αιώνα, όπως αναφέρει ο Ακύλλας Μήλας στο βιβλίο του «Σφραγίδες Κωνσταντινουπόλεως».
Οι κάτοικοί του ήταν από τους τελευταίους που έφυγαν, καθώς η περιοχή βρισκόταν πολύ κοντά στην Κωνσταντινούπολη και οριακά δε συμπεριλήφθηκε σε εκείνους που η Συνθήκη της Λοζάνης εξαιρούσε από την υποχρεωτική ανταλλαγή. Για τους σημερινούς κατοίκους τους Κεμέρμπουργκαζ το ταξίδι ήταν αντίστροφο. Αφησαν τα χωριά όπου ζούσαν στη Βόρεια Ελλάδα και τη Θεσσαλονίκη αλλά και άλλες περιοχές των δυτικών Βαλκανίων και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή αφήνοντας πίσω τους τα σπίτια, τα χωράφια που καλλιεργούσαν, τους χριστιανούς γείτονές τους για ένα νέο ξεκίνημα από όλες τις απόψεις, καθώς καλά καλά δε μιλούσαν και τη γλώσσα.
Ο παππούς και οι γιαγιά της Νεριμά Ουνάλτ, προέδρου του γυναικείου τμήματος του Συλλόγου Τούρκων Ρούμελης (ως Ρούμελη αναφερόταν η διοικητική περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που κάλυπτε τα Βαλκάνια), γεννήθηκαν και ζούσαν στα χωριά της Καρατζόβας στο νομό Πέλλας. Μεγάλωσε ακούγοντας τις ιστορίες τους για τα χωριά που άφησαν πίσω τους, τη Φιλώτεια και την Έδεσσα, όταν υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή. Για την ίδια αλλά και για πολλούς Τούρκους που έφυγαν από χωριά της κεντρικής Μακεδονίας, η ευρύτερη περιοχή ταυτίζεται με την πόλη της Θεσσαλονίκης. Γι' αυτόν το λόγο, οι περισσότεροι αναφέρουν ως τόπος καταγωγής τους τη «Selanik».
• Μάχη για επιβίωση
«Οι παππούδες μου πέρασαν δύσκολα τα πρώτα χρόνια, καθώς
ξεκίνησαν από το μηδέν. Είχαν αφήσει τις περιουσίες τους εκεί αλλά και ένα κομμάτι από την καρδιά τους. Για να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους, βοήθησε πολύ το γεγονός ότι ήταν οι περισσότεροι από το ίδιο χωριό και ο ένας βοηθούσε τον άλλον να ορθοποδήσουν. Η γιαγιά μου είχε πει ότι στο χωριό τους, στην Καρατζόβα, ασχολούνταν με το εμπόριο και με τη γεωργία. Ζούσαν ειρηνικά με τους χριστιανούς γείτονές τους, ενώ στις γιορτές (Μπαϊράμι, Ραμαζάνι, Χριστούγεννα και Πάσχα) συνήθιζαν να δίνουν ο ένας στον άλλον τα φαγητά και τα γλυκά που ετοίμαζαν ανάλογα με την περίσταση».
Η 70χρονη μητέρα της, Μπαχιρέ, μας διηγείται τις περιγραφές των γονιών της από το χωριό. «Ήταν», έλεγαν, «η γη της αφθονίας. Τα φρούτα, όπως κεράσια και ροδάκινα, έπεφταν κάτω γιατί δεν προλάβαιναν να τα μαζέψουν. Οι γονείς μου, όταν ήρθαν εδώ, είχαν μεγάλη νοσταλγία για το χωριό τους. Έκλαιγαν και ήθελαν να πάνε πίσω γιατί ούτε πόρους να ζήσουν είχαν, αλλά και γιατί δεν ήξεραν και καλά τα τουρκικά. Μας έδωσαν την ευχή να επισκεφτούμε εμείς κάποτε τα μέρη τους, αφού αυτοί δεν μπόρεσαν να πάνε ξανά». Η ζωή ήταν δύσκολη για τους Τούρκους που έφτασαν στο Κεμέρμπουργκαζ, αφού ό,τι έφεραν μαζί τους, κάποιες λίρες από τα ζώα που πούλησαν πριν φύγουν, ξοδεύτηκαν γρήγορα. Λίρες που ταξίδεψαν τόσα χιλιόμετρα κρυμμένες μέσα σε κανάτες ή σε πάνες βρεφών.
Η Νεριμά και η μητέρα της γελούν, όταν τις μεταφέρουμε την εικόνα χρυσοθήρων που τρύπησαν τα βουνά της Καρατζόβας ψάχνοντας για χρυσές λίρες που οι διαδόσεις ήθελαν να κρύβουν οι Τούρκοι, πριν φύγουν από την περιοχή με σκοπό να γυρίσουν κάποτε και να τις πάρουν, και μας διαβεβαιώνουν ότι και στο Κεμέρμπουργκαζ ακόμη σκάβουν κάποιοι για να βρουν περιουσίες που, σύμφωνα με τους θρύλους, άφησαν Έλληνες. Από το 2000, οι επισκέψεις στα χωριά της Καρατζόβας και τη Θεσσαλονίκη είναι συχνές. Όπως λέει και η Νεριμά, η επιστροφή στις ρίζες σε ολοκληρώνει ως άνθρωπο.
Στα βίντεο που τράβηξαν από τις επισκέψεις τους στα χωριά τους, τους βλέπουμε να ψάχνουν ίχνη από τα σπίτια των προγόνων τους, να φωτογραφίζονται με τους σημερινούς κατοίκους, να στήνουν γλέντια και να χορεύουν μαζί τους και να παίρνουν στην επιστροφή χούφτες χώμα. «Στο Κεμέρμπουργκαζ έρχονται πολύ συχνά κάτοικοι του Νέου Πύργου από την Εύβοια. Πριν από λίγο καιρό ήρθαν μαζί με έναν ιερέα και έκαναν τρισάγιο εκεί όπου ήταν παλιά τα νεκροταφεία. Από τις επαφές που έχουμε πλέον διαπιστώνουμε πόσο μοιάζουν οι δυο λαοί», προσθέτει. Οσο για τη λεωφόρο Θεσσαλονίκης, που οδηγεί στο Κεμέρμπουργκαζ, «ήταν το λιγότερο που μπορούσαμε να κάνουμε στη μνήμη των προγόνων μας», λέει.
• Ζωές παράλληλες
Συνεχίζουμε τη βόλτα στο χωριό και επισκεπτόμαστε τα γραφεία του συλλόγου. Σε μία αίθουσα γυναίκες φτιάχνουν εργόχειρα, τα οποία τα πωλούν, προκειμένου να ενισχύσουν το φιλανθρωπικό έργο της οργάνωσης για την οικονομική ενίσχυση 40 οικογενειών και τις υποτροφίες που δίνουν σε 45 μαθητές. Όλες έχουν ρίζες από την κεντρική Μακεδονία και τη Θεσσαλονίκη, κάποιες έχουν επισκεφτεί τα μέρη των προγόνων τους και αναμφίβολα δηλώνουν ότι ένα κομμάτι τους ανήκει εκεί.
Η Ισμέτ μας διηγείται την ιστορία της θείας της που έμεινε στη Θεσσαλονίκη. Τη μεγάλωσε και τη σπούδασε ένας μοναχός, ενώ αργότερα παντρεύτηκε και τα παιδιά της ζουν στην πόλη. Μοιραία σκεφτόμαστε ανάλογες ιστορίες που ακούγαμε για άλλους Έλληνες πρόσφυγες που έμειναν πίσω... Το καφενείο του χωριού λειτουργεί πάνω από 100 χρόνια. Ο Έλληνας ιδιοκτήτης του, με το όνομα Παπάζογλου, όταν έφτασε στο Νέο Πύργο της Εύβοιας, έφτιαξε ένα καινούργιο το οποίο λειτουργεί ακόμη και σήμερα στην περιοχή ο δισέγγονός του.
Στην παρέα μας προστίθεται και ο Σαλαχατίν Σενόπ, ο οποίος έχει έρθει στην Ελλάδα. Εψαξε να βρει το σπίτι του παππού του, χωρίς αποτέλεσμα. Ο θείος του, ωστόσο, ήταν τυχερός. Το τζαμί, που τους είχαν διηγηθεί ότι βρισκόταν στο κέντρο του χωριού, είχε γίνει πια πλατεία. «Οι κάτοικοι του χωριού μάς υποδέχτηκαν θερμά, μας κάλεσαν στα σπίτια τους και μας έβαλαν να καθίσουμε στα τραπέζια τους. Πήγαμε μαζί τους και στα χωράφια και όταν φύγαμε γέμισαν από ένα καλάθι κεράσια και έδωσαν σε όλους μας να τα πάρουμε μαζί μας», αναφέρει. Δίπλα μας έρχεται και ο Ρετζέπ ο οποίος επίσης κατάγεται από ένα χωριό της Καρατζόβας. Θα ήθελε, λέει, κάποτε να πάει, αλλά δεν είχε την οικονομική δυνατότητα. Από τους γονείς του θυμάται τον αγώνα που έκαναν για να επιβιώσουν όταν έφτασαν στο Κεμέρμπουργκαζ.
• Οι Νεοπυργιώτες
Στο χωριό έχουν διασωθεί ελάχιστα ελληνικά σπίτια, ενώ σώζεται και μία εκκλησία που σήμερα είναι αποθήκη. Το παλιό κτίριο του σχολείου φιλοξενεί σήμερα το τμήμα της τοπικής Αστυνομίας. «Σύμφωνα με διάφορες έρευνες, η ίδρυση του χωριού τοποθετείται το 14ο με 15ο αιώνα. Στον Πύργο ήταν οι βασικές πηγές υδροδότησης της Κωνσταντινούπολης. Οι πρόγονοί μας έφυγαν τον Αύγουστο του 1924. Έφτασαν με πλοίο στη Θεσσαλονίκη, αλλά, όταν είδαν στην προκυμαία χιλιάδες πρόσφυγες, δεν κατέβηκαν. Συνέχισαν το ταξίδι τους για το επόμενο λιμάνι που ήταν στη Βόρεια Εύβοια. Στα τοπικά αρχεία αναφέρεται ότι καταγράφηκαν 250 οικογένειες, πάνω από 1.000 άτομα δηλαδή.
»Λίγα χρόνια αργότερα ένα σημαντικό κομμάτι έφυγε και εγκαταστάθηκε στη Σίνδο της Θεσσαλονίκης. Πήγαν εκεί γιατί έμοιαζε με τον Πύργο, ήταν δηλαδή ένα χωριό πολύ κοντά στη μεγάλη πόλη, στη συγκεκριμένη περίπτωση, γι' αυτούς, η Θεσσαλονίκη είχε πάρει τη θέση της Κωνσταντινούπολης...», επισημαίνει ο πρόεδρος του Συλλόγου Νεοπυργιωτών, Άγγελος Ψάλτης. Αμφότεροι, έζησαν τις συνέπειες της ανταλλαγής των πληθυσμών, μία πρακτική που σήμερα απαγορεύεται, καθώς αποτελεί παραβίαση κανόνων των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και του Διεθνούς Δικαίου.
ΑΠΕ ΜΠΕ
agelioforos